Doormiddel van poëzievoordachten neem ik bezoekers op het vogeleiland mee naar verschillende tijdsperiodes, waarbij de gedichten de verhouding tussen dichters en de maatschappelijke ontwikkelingen ten tijde van de USSR illustreren. Deze voordrachten vinden elke zondag om 12 uur plaats op het Vogeleiland te Deventer, beginnend op 13 september en eindigend op 15 november.
Het decor vormt het Moskou-paviljoen, aangekleed met constructivistische elementen die passen binnen de beeldtal van de jaren 20. Dit is ook de eerste periode die verbeeld zal worden met het werk van Majakovski. De tekst op de panelen luidt 'kunst behoort toe aan het volk'. In de context van deze reeks performances betekent dit dat ze vrij toegankelijk zijn en onderdeel zijn van de openbare ruimte. Op de achtergrond hangt een portret van Vladimir Lenin, de eerste leider van de Sovjet-Unie en later een veelgebruikt symbool voor het communisme. Zijn portret sierde alle plekken waar culturele bijeenkomsten plaatsvonden.
Маjakovski
Aan het begin van het Sovjet-regime maakte hij samen met kunstenaars uit de constructivistische cirkels ‘agitatie propaganda’ posters om het ongeletterde volk te informeren en bij te dragen aan haar opvoeding tot ‘nieuwe Sovjet mens’. Dit archetype van de burger was geschoold, altruïstisch, gedisciplineerd en in staat zich in te zetten voor het grotere goed van de Marxistisch-Leninistische maatschappij. Majakovski schreef onder andere kinderboeken, gedichten, toneelstukken en leuzen.
Elk verlof, Is een vreugde voor de vijand
Elke held van de arbeid , Een slag voor de bourgeois.
Poster door Vladimir Majakovski
Een van zijn belangrijkste epische gedichten is het werk ‘Vladimir Ilyich Lenin’, geschreven in 1924 na de dood van de leider. Hierin omschrijft hij niet alleen het leven van Lenin, maar ook de revolutie en de omstandigheden die ertoe geleid hebben. Hij schetst een beeld van het volk en de burgeroorlog. De geromantiseerde alomtegenwoordigheid van Lenin als mens en symbool van de nieuwe maatschappij leidt als een rode draad door dit gedicht. Mede door dit werk werd hij later omgedoopt tot de dichter van de revolutie.
Tegen het einde van zijn leven werd het duidelijk dat zijn experimentele manier van schrijven en zijn soms satirische werken niet meer aansloten op de schrijfstijl die gesteund werd door de bolsjewistische partij. Dit zorgde ervoor dat hij scherp werd aangevallen in de pers. In 1930 pleegde hij zelfmoord. Past later in de jaren 30 werd zijn reputatie hersteld en kreeg hij de status van een culturele nationale held en invloedrijk avant-gardist.
Boeren verbeteren hun bedrijf
doormiddel van geletterdheid. Onderwijs kinderen middels de boeken uitgegeven door de overheid.
Tekst; Vladimir Majakovski
Ontwerp; Alexander Rodchenko
Smeljakov
1920-1930
In de tweede voordracht lees ik gedichten van Yaroslav Smeljakov uit zijn bundel ‘Arbeid en liefde’ (1932). Hij was opgeleid als ingenieur en kwam uit een arbeidersfamilie. Zijn schrijfstijl was helder en direct, zonder wollig taalgebruik. Zijn werken passen binnen de officiële doctrine van de kunst en literatuur vanaf de vroege jaren 30, het socialistisch realisme. Zijn helden zijn hardwerkende arbeiders, in een landschap van velden met tractors en stedelijke fabrieken.
Ondanks zijn propagandistische gedichten werd ook Smeljakov getroffen door de repressies tijdens het Stalinisme. In 1934 werd hij 3 jaar naar de goelag gestuurd. Enkele van zijn vrienden zijn tot de doodstraf veroordeeld. Toch blijven ook zijn latere werken doordrongen van hoopvol vertrouwen dat de revolutionaire ambities uit de jeugd van zijn generatie waargemaakt konden worden.
Arbeider en kolkhoz boerin,
Vera Mukhina, 1937
1930-1940
Het lot van Smeljakov in de jaren 30 en de willekeur waarmee hij werd gearresteerd waren niet uniek. Op het hoogtepunt van de Stalinrepressies werden Sovjetburgers bijna willekeurig opgepakt en naar de werkkampen verbannen of tot de doodstraf veroordeeld. Er heerste een strenge censuur en een overheersende angst voor de geheime politie die constant op zoek waren naar ‘partijvijandige elementen’. Politiek overkoepelde de kunst op alle vlakken en de gedichten van Smeljakov en de thema’s die hij aansnijdt zijn typerend voor deze periode.
De reeks voordrachten zal beginnen met een dichter die de revolutie bezong en hier zelf doormiddel van het schrijverschap en kunstenaarschap actief een bijdrage aan leverde. Vladimir Majakovskii was voor de revolutie al actief in socialistische en marxistische kringen en bekeek de wereld door de ogen van een futurist. Hij zocht een breuk met de academische kunst van het verleden en was geïnspireerd door de vooruitgangsgedachte en het praktische nut van woorden en kunst in het creëren van een nieuwe maatschappij.
Kom kameraad, naar onze collectieve boerderij.
V Korobljova, 1930
Tvardovski
1950-1965
Het schrijven van dit werk nam 10 jaar in beslag, tussen 1950 en 1960. Het werd uitgegeven tijdens de ‘dooi’, een periode van relatieve artistieke vrijheid onder Chroesjtsjov. In het gedicht worden naast de maatschappelijke vooruitgang ook zwarte pagina’s uit de geschiedenis van de USSR kort aangehaald, zoals de persoonlijkheidscultus om Stalin en de rehabilitatie van politieke gevangenen. Het was ondenkbaar dat dit gedicht voor de jaren 60 goedgekeurd zou worden voor publicatie. Tvardovski mocht er de prestigieuze Leninprijs voor Wetenschap en Cultuur voor in ontvangst nemen.
In het gedicht ‘Za daliu – dal’ neemt Aleksander Tvardovski de lezer mee op een treinreis door het weidse Russische landschap. De reis begint in Moskou. Onderweg omschrijft hij het uitzicht uit het raam en de verhalen van zijn medereizigers. Hij praat onder andere met een veteraan, een oude vriend en zijn uitgever terwijl de trein zich gelijkmatig door Siberië beweegt. Het gedicht richt zich niet alleen op de natuur en wederopbouw het land na de oorlog, maar ook op de innerlijke wereld de hoofdpersoon en de groei die hij heeft doorgemaakt.
Treinreizigers in de 2e klasse en treinpersoneel, jaren 60.
BRODSKY
Hond op weg naar de maan ter ere van
'Belka en Strelka' de eerste honden in de ruimte.
Luciferdoosje, Borisovksy fabriek 1960
(©FUEL Publishing,Marianne V. d. Lemmer)
1970-1985
Tvardovski’s gedicht is levendig en omschrijft trots de schijnbare eindeloosheid van het land, reflecterend op heden en verleden. Het is zowel een zeer persoonlijk werk, als een ode aan zijn moederland waarin de mensen zich herkenden. Hierdoor is het goed ontvangen en uitgegroeid tot een klassieker van de Russische poëzie.
Joseph Brodsky begon zijn carrière in Leningrad. Hij omschreef zijn observaties en gedachten vrij en in een duidelijke eigen stijl, die bewust geen rekening hield met de autoriteiten of lezers. Hij werd begin jaren 60 verbannen naar een dorpje in het noorden, wat zorgde voor internationale ophef. Na zijn vrijlating werkte hij kort als leraar voor hij werd uitgewezen en definitief vertrok naar Amerika. Hij bleef zijn gedichten in het Russisch schrijven.
Veelvoorkomende thema’s binnen zijn poëzie waren de verhouding tussen dichter en maatschappij, ballingschap, tijd, de ziel, en het isolement van de mens in het algemeen. De gedichten die ik voordraag zijn geschreven in Leningrad.
De manier waarop hij declameerde was bezwerend en vertoonde grote gelijkenissen met de manier waarop de gelovigen worden toegesproken in de Russisch Orthodoxe kerk. Gelijkmatig, zangerig, meeslepend en plechtig.
Zijn werk was zeer geliefd onder jongeren en intellectuelen die kritisch tegenover het regime stonden. Het werd ondergronds uitgegeven en verspreid, vaak in de vorm van overgetypte vellen papier. Pas tegen het einde van de jaren 80 werden zijn gedichten officieel gepubliceerd in de Sovjet-Unie. Joseph Brodsky nam in 1987 de Nobelprijs voor de literatuur in ontvangst. Na de val van het regime is hij niet teruggekomen naar zijn geboortestad.
Gedicht van Brodsky,
overgetypt op door te geven
1972